Zespół pasma biodrowo-piszczelowego (ang. iliotibial band syndrome, ITBS) jest jedną z najczęstszych przyczyn bólu bocznej części kolana, szczególnie u biegaczy, kolarzy i osób aktywnych fizycznie. Schorzenie to polega na przewlekłym tarciu lub ucisku pasma biodrowo-piszczelowego (ITB) o nadkłykieć boczny kości udowej podczas powtarzalnych zgięć i wyprostów w stawie kolanowym. Z czasem prowadzi to do mikrourazów, stanu zapalnego i bólu, który może znacząco ograniczyć zdolność do kontynuowania aktywności sportowej.
Anatomia i patomechanizm
Pasmo biodrowo-piszczelowe to pogrubiała część powięzi szerokiej uda, która biegnie wzdłuż bocznej strony uda od grzebienia biodrowego do bocznej części piszczeli, gdzie przyczepia się do guzka Gerdy’ego. Struktura ta współpracuje z mięśniem naprężaczem powięzi szerokiej i częściowo z mięśniem pośladkowym wielkim, pełniąc funkcję stabilizacyjną w stawie biodrowym i kolanowym, szczególnie podczas fazy podporu w chodzie i biegu.
Podczas powtarzalnych ruchów zgięcia i wyprostu w kolanie – zwłaszcza w zakresie 20–30 stopni, czyli w tzw. „strefie konfliktu” – pasmo może przemieszczać się względem nadkłykcia bocznego kości udowej, powodując tarcie i podrażnienie tkanek. Proces ten prowadzi do zapalenia miejscowego oraz bólu o charakterze mechanicznym. Schorzenie to występuje częściej u osób z nadmierną pronacją stopy, szpotawością kolan, nierównowagą mięśniową lub błędną techniką biegu.
Objawy kliniczne
Typowym objawem ITBS jest ból zlokalizowany po bocznej stronie kolana, który pojawia się zwykle po określonym czasie aktywności fizycznej, zwłaszcza podczas biegu z górki lub intensywnej jazdy na rowerze. Ból może mieć charakter przeszywający, punktowy i nasila się w czasie zgięcia kolana w pozycji obciążeniowej. W badaniu fizykalnym często obserwuje się bolesność palpacyjną w okolicy nadkłykcia bocznego oraz pozytywny test Obera, który wskazuje na skrócenie pasma ITB.
W bardziej zaawansowanych przypadkach może dojść do obrzęku, ograniczenia zakresu ruchu w kolanie i zmniejszenia tolerancji na obciążenie. Nieleczony zespół ITBS może prowadzić do kompensacyjnych przeciążeń w innych częściach układu ruchu, takich jak biodro, miednica czy odcinek lędźwiowy kręgosłupa.
Przyczyny
Etiologia zespołu ITBS ma charakter wieloczynnikowy. Do głównych przyczyn zalicza się przeciążenia wynikające z nadmiernego lub zbyt szybkiego zwiększania objętości treningowej. Kluczową rolę odgrywają również błędy techniczne w bieganiu, niewłaściwe obuwie, bieganie po pochyłych nawierzchniach oraz brak odpowiedniego przygotowania siłowego i mobilnościowego.
Równie istotne są czynniki anatomiczne i biomechaniczne, takie jak niestabilność miednicy, asymetria kończyn dolnych, słaba kontrola mięśni pośladkowych i rotatorów biodra oraz ograniczona długość pasma biodrowo-piszczelowego. Często współistnieją również dysfunkcje w obrębie stopy – np. nadmierna pronacja – które prowadzą do niekorzystnych zmian w ustawieniu osi kończyny dolnej.
Rehabilitacja
Leczenie zespołu ITBS koncentruje się na eliminacji przyczyny przeciążeniowej oraz redukcji objawów bólowych i zapalnych. W ostrej fazie kluczowe jest ograniczenie lub przerwanie aktywności wywołującej dolegliwości oraz zastosowanie protokołu RICE (odpoczynek, chłodzenie, kompresja, uniesienie). W razie potrzeby można zastosować niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz fizykoterapię (np. krioterapię, ultradźwięki lub laseroterapię) w celu redukcji bólu i obrzęku.
Następnie wdraża się odpowiednio dobraną fizjoterapię, której celem jest wydłużenie napiętych struktur (szczególnie pasma ITB i zginaczy biodra), przywrócenie balansu mięśniowego oraz poprawa kontroli motorycznej. W tym celu stosuje się ćwiczenia rozciągające, rolowanie pasma ITB, terapię manualną oraz techniki mobilizacji powięziowej. Ćwiczenia aktywujące mięsień pośladkowy średni oraz rotatory zewnętrzne biodra są niezbędne do stabilizacji miednicy i przeciwdziałania nieprawidłowym ruchom kompensacyjnym.
W dalszym etapie rehabilitacji wprowadza się ćwiczenia funkcjonalne i plyometryczne, mające na celu przywrócenie kontroli dynamicznej i siły eksplozywnej kończyny dolnej. W razie potrzeby fizjoterapeuta analizuje technikę biegu lub jazdy na rowerze i wdraża korekty biomechaniczne. U części pacjentów pomocne okazują się indywidualnie dobrane wkładki ortopedyczne lub modyfikacja obuwia sportowego.
Rehabilitacja powinna być kompleksowa i ukierunkowana na długoterminową prewencję nawrotów. Należy unikać zbyt szybkiego powrotu do aktywności oraz stopniowo zwiększać intensywność i objętość treningu, zgodnie z zasadą progresji obciążeń. Większość pacjentów przy odpowiednim leczeniu powraca do pełnej sprawności w ciągu kilku tygodni do kilku miesięcy.
