Zespół cieśni kanału stępu (ang. tarsal tunnel syndrome, TTS) to neuropatia uciskowa nerwu piszczelowego lub jego gałęzi w obrębie kanału stępu, czyli wąskiej przestrzeni anatomicznej zlokalizowanej za kostką przyśrodkową. Podobnie jak zespół cieśni kanału nadgarstka, TTS charakteryzuje się objawami wynikającymi z przewlekłego ucisku nerwu, prowadząc do zaburzeń czucia i bólu w obrębie stopy. Schorzenie to może istotnie ograniczać codzienne funkcjonowanie oraz aktywność fizyczną pacjenta.
Anatomia i patofizjologia
Kanał stępu jest utworzony przez przyśrodkową powierzchnię kości skokowej i piętowej oraz więzadło troczkowe zginaczy (retinaculum flexorum), które przykrywa kanał od strony przyśrodkowej. Przez tę strukturę przebiega nerw piszczelowy, tętnica i żyła piszczelowa tylna, a także ścięgna mięśni zginaczy palców i palucha. Ucisk nerwu piszczelowego w obrębie tego kanału może prowadzić do jego niedokrwienia, demielinizacji i zaburzeń przewodnictwa nerwowego.
Do zwężenia kanału stępu mogą prowadzić różnorodne czynniki, takie jak obrzęk pourazowy, zapalenie pochewek ścięgnistych, gangliony, torbiele, przerost tkanek włóknistych, zmiany zwyrodnieniowe lub deformacje kostne (np. płaskostopie). Często TTS ma charakter idiopatyczny, a jego rozwój bywa stopniowy i przewlekły.
Objawy kliniczne
Objawy zespołu cieśni kanału stępu wynikają z podrażnienia lub ucisku nerwu piszczelowego i jego gałęzi – nerwów podeszwowych przyśrodkowego i bocznego. Do najczęstszych dolegliwości należą parestezje, mrowienie, pieczenie oraz ból w okolicy przyśrodkowej kostki, który może promieniować na podeszwę stopy, palce lub piętę. Objawy nasilają się zwykle podczas długotrwałego stania, chodzenia lub w nocy.
Pacjenci często zgłaszają uczucie „prądu” w stopie, a także odczuwalne osłabienie mięśni wewnętrznych stopy, co w zaawansowanych przypadkach może prowadzić do zaników mięśniowych i pogorszenia chodu. Objawy często mają charakter jednostronny, choć mogą również występować obustronnie, zwłaszcza w przypadku zmian systemowych, jak cukrzyca czy choroby autoimmunologiczne.
W badaniu fizykalnym pomocne są testy prowokacyjne – dodatni objaw Tinela (ból i parestezje po opukaniu przebiegu nerwu za kostką przyśrodkową) oraz testy uciskowe, które odtwarzają dolegliwości bólowe przy kompresji kanału stępu.
Diagnostyka
Rozpoznanie TTS opiera się na dokładnym wywiadzie, badaniu fizykalnym oraz badaniach dodatkowych. Podstawowym narzędziem diagnostycznym pozostaje elektromiografia (EMG) i badanie przewodnictwa nerwowego (NCV), które pozwalają ocenić stopień uszkodzenia nerwu piszczelowego i różnicować TTS z innymi neuropatiami, takimi jak radikulopatie lędźwiowe czy polineuropatie obwodowe.
W celach obrazowych wykorzystuje się ultrasonografię, która umożliwia ocenę struktur kanału stępu w czasie rzeczywistym, oraz rezonans magnetyczny (MRI), szczególnie przy podejrzeniu zmian patologicznych, takich jak torbiele, gangliony czy zmiany zwyrodnieniowe. Tomografia komputerowa może być przydatna w ocenie deformacji kostnych, zwłaszcza u pacjentów z przewlekłym płaskostopiem lub po urazach.
Leczenie zachowawcze
W łagodnych i umiarkowanych przypadkach TTS stosuje się leczenie zachowawcze. Podstawą jest modyfikacja aktywności fizycznej oraz odciążenie stopy poprzez zastosowanie wkładek ortopedycznych, które wspierają sklepienie podłużne stopy i redukują napięcie na strukturach kanału stępu. Wskazane może być również ograniczenie aktywności prowokujących objawy oraz unikanie długiego stania i chodzenia po twardym podłożu.
Leczenie farmakologiczne obejmuje niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), a w bardziej zaawansowanych przypadkach – iniekcje kortykosteroidowe pod kontrolą USG, które pozwalają na miejscową redukcję zapalenia i obrzęku. Fizjoterapia ukierunkowana na rozciąganie ścięgna Achillesa, mobilizację nerwu piszczelowego oraz wzmacnianie mięśni stopy może przyczynić się do poprawy funkcji i redukcji objawów.
W niektórych przypadkach skuteczne są techniki neuromobilizacji (nerve gliding) oraz zabiegi fizykalne, takie jak laseroterapia niskiego poziomu, elektroterapia czy krioterapia.
Leczenie operacyjne
Jeśli leczenie zachowawcze nie przynosi rezultatów w ciągu 3–6 miesięcy, a objawy neurologiczne nasilają się, rozważane jest leczenie chirurgiczne. Podstawowym zabiegiem jest odbarczenie kanału stępu (tarsal tunnel release), polegające na przecięciu troczka zginaczy i usunięciu struktur uciskających nerw piszczelowy. W przypadku obecności patologicznych zmian (torbiele, gangliony, zwapnienia) usuwa się je w trakcie tej samej procedury.
Wyniki leczenia operacyjnego są zazwyczaj dobre, choć sukces zależy od czasu trwania objawów oraz stopnia zaawansowania neuropatii. Im wcześniejsza interwencja, tym większa szansa na pełne ustąpienie objawów. W przypadkach przewlekłych, z trwałym uszkodzeniem nerwu, możliwa jest tylko częściowa poprawa.
Zespół cieśni kanału stępu jest rzadziej diagnozowaną neuropatią uciskową, ale stanowi istotne źródło bólu i dysfunkcji stopy. Wczesna diagnostyka i leczenie mają kluczowe znaczenie dla skuteczności terapii i zapobiegania powikłaniom. Większość pacjentów dobrze reaguje na leczenie zachowawcze, jednak w przypadkach przewlekłych lub z intensywnymi objawami neurologicznymi niezbędna może być interwencja chirurgiczna. Indywidualne podejście do pacjenta, uwzględniające przyczynę, stopień zaawansowania choroby i oczekiwania funkcjonalne, stanowi podstawę skutecznej terapii.
