Zespół ciasnoty podbarkowej (ang. subacromial impingement syndrome, SAIS) to jedna z najczęstszych przyczyn bólu barku, zwłaszcza u osób aktywnych fizycznie oraz pracujących fizycznie. Schorzenie to polega na mechanicznym ucisku struktur ścięgnistych znajdujących się w przestrzeni podbarkowej, przede wszystkim stożka rotatorów i kaletki podbarkowej, pomiędzy głową kości ramiennej a wyrostkiem barkowym łopatki. Powtarzający się konflikt mechaniczny prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego, uszkodzeń tkanek miękkich oraz postępującej dysfunkcji stawu ramiennego.
Patomechanizm i czynniki ryzyka
Podstawą zespołu ciasnoty podbarkowej jest zmniejszenie przestrzeni podbarkowej, do którego może dojść na skutek zmian anatomicznych (np. wyrośli kostnych, kształtu wyrostka barkowego), osłabienia mięśni stabilizujących łopatkę, zaburzeń postawy lub niewłaściwego wzorca ruchowego w obrębie obręczy barkowej. U osób młodych SAIS częściej wiąże się z przeciążeniem dynamicznym, np. u sportowców uprawiających pływanie, tenis lub siatkówkę. U osób starszych częściej mamy do czynienia z degeneracyjnym charakterem zmian, wynikających z przewlekłego zużycia struktur ścięgnistych.
Objawy kliniczne
Głównym objawem SAIS jest ból barku, nasilający się podczas ruchów nad głową, takich jak unoszenie ramienia czy zakładanie ręki za plecy. Ból może być ostry, punktowy, zlokalizowany w przednio-bocznej części barku, często promieniujący do ramienia. Występuje również ograniczenie zakresu ruchomości, zwłaszcza w odwiedzeniu i rotacji zewnętrznej, oraz uczucie osłabienia podczas unoszenia kończyny.
Charakterystycznym objawem jest pozytywny test Neera (ból podczas biernego uniesienia kończyny górnej w osi ciała) oraz test Hawkinsa-Kennedy’ego (ból przy biernym zgięciu ramienia i rotacji wewnętrznej). W przewlekłych przypadkach mogą pojawić się objawy uszkodzenia stożka rotatorów, a nawet niestabilność funkcjonalna barku.
Diagnostyka
Rozpoznanie zespołu ciasnoty podbarkowej opiera się na dokładnym wywiadzie, badaniu fizykalnym oraz badaniach obrazowych. Kliniczne testy prowokacyjne, takie jak wspomniane testy Neera i Hawkinsa, stanowią ważne narzędzie przesiewowe, jednak mają ograniczoną swoistość.
W celu potwierdzenia rozpoznania zaleca się wykonanie badania ultrasonograficznego barku, które pozwala ocenić obecność zapalenia kaletki, uszkodzeń ścięgien, a także ruchomość struktur w czasie rzeczywistym. Rezonans magnetyczny stanowi złoty standard w diagnostyce uszkodzeń stożka rotatorów oraz zmian degeneracyjnych. W niektórych przypadkach stosuje się również badania RTG, które mogą wykazać obecność wyrośli kostnych pod wyrostkiem barkowym lub zwapnień w obrębie ścięgien.
Leczenie zachowawcze
Podstawą postępowania w zespole ciasnoty podbarkowej jest leczenie zachowawcze, które należy wdrożyć jak najwcześniej po ustaleniu rozpoznania. Głównym celem jest redukcja stanu zapalnego i bólu, przywrócenie prawidłowej biomechaniki obręczy barkowej oraz zapobieganie dalszym uszkodzeniom struktur miękkotkankowych, zwłaszcza ścięgien stożka rotatorów i kaletki podbarkowej.
Fizjoterapia stanowi filar leczenia nieoperacyjnego i obejmuje zarówno terapię czynną, jak i bierną. Ćwiczenia wzmacniające koncentrują się na mięśniach stożka rotatorów, które pełnią kluczową rolę w stabilizacji głowy kości ramiennej w panewce łopatki. Szczególną uwagę zwraca się także na wzmocnienie mięśni łopatkowych – m.in. zębatego przedniego i czworobocznego – które odpowiadają za prawidłowy rytm łopatkowo-ramienny. Równolegle wprowadza się ćwiczenia rozciągające i mobilizujące, które zwiększają zakres ruchu w stawie ramiennym i przeciwdziałają przykurczom.
Korekcja wzorców ruchowych, takich jak unikanie kompensacyjnych ruchów szyi, nadmiernego uniesienia barków czy błędnej osi ruchu kończyny, stanowi ważny aspekt rehabilitacji. Terapeuci manualni stosują techniki mobilizacji stawu ramiennego i łopatki, uwalniania tkanek miękkich oraz suchego igłowania mięśniowo-powięziowego w celu redukcji napięcia i przywrócenia elastyczności tkanek.
Farmakoterapia wspomaga leczenie objawowe, głównie poprzez stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), które redukują ból i obrzęk. W przypadkach umiarkowanych i ciężkich, w których ból utrudnia prowadzenie fizjoterapii, stosuje się iniekcje dostawowe glikokortykosteroidów do kaletki podbarkowej. Badania wykazują, że taka interwencja przynosi krótkoterminową ulgę w bólu i poprawę funkcji, choć nie rozwiązuje przyczyny biomechanicznej zaburzenia.
W niektórych przypadkach skuteczne są również terapie wspomagające, takie jak fala uderzeniowa (ESWT), która stymuluje regenerację tkanek i poprawia mikrokrążenie, oraz suche igłowanie, stosowane w leczeniu punktów spustowych mięśni barku i szyi. Zabiegi fizykalne, takie jak krioterapia czy laseroterapia, mogą być pomocne na etapie ostrych objawów.
Leczenie operacyjne
Jeśli mimo intensywnej terapii zachowawczej, trwającej co najmniej 3 do 6 miesięcy, pacjent nadal doświadcza istotnych dolegliwości bólowych, ograniczenia funkcji i pogorszenia jakości życia, rozważa się leczenie operacyjne. Główną procedurą chirurgiczną stosowaną w zespole ciasnoty podbarkowej jest artroskopowe odbarczenie przestrzeni podbarkowej (ang. arthroscopic subacromial decompression).
Zabieg polega na usunięciu części dolnej powierzchni wyrostka barkowego łopatki oraz ewentualnych wyrośli kostnych (osteofitów), które mechanicznie uciskają tkanki miękkie. Równocześnie dokonuje się resekcji zapalnie zmienionej kaletki podbarkowej. W przypadkach, w których stwierdza się uszkodzenia stożka rotatorów, lekarz może przeprowadzić jednoczesną rekonstrukcję ścięgien – z użyciem szwów lub implantów.
Zaletą techniki artroskopowej jest mała inwazyjność, krótszy czas rekonwalescencji, mniejsze ryzyko powikłań oraz możliwość dokładnej oceny innych struktur stawu ramiennego. Po zabiegu niezbędne jest przeprowadzenie odpowiednio dobranej fizjoterapii, mającej na celu przywrócenie siły, zakresu ruchu i funkcji barku.
W ostatnich latach ukazały się badania sugerujące, że skuteczność leczenia operacyjnego w porównaniu z dobrze prowadzoną terapią zachowawczą może nie być znacząco większa, szczególnie u pacjentów bez rozległych uszkodzeń ścięgien. Dlatego decyzję o interwencji chirurgicznej powinno się podejmować indywidualnie, z uwzględnieniem charakterystyki pacjenta, nasilenia objawów, poziomu aktywności oraz skuteczności wcześniejszego leczenia nieoperacyjnego.
Zespół ciasnoty podbarkowej jest powszechnym źródłem bólu barku, szczególnie w populacjach aktywnych fizycznie i starszych. Wczesna diagnoza, oparta na dokładnym badaniu klinicznym i obrazowym, umożliwia skuteczne wdrożenie leczenia zachowawczego. Fizjoterapia pozostaje podstawą postępowania, a leczenie operacyjne jest zarezerwowane dla przypadków opornych na terapię. Kluczem do skutecznego leczenia SAIS jest indywidualne podejście do pacjenta oraz interdyscyplinarna współpraca specjalistów.
